Epigenetik Nedir?

Son yıllarda giderek artan araştırmalar gösteriyor ki, bir insanda bulunan tüm biyolojik ve kalıtsal özellikler sadece genlerle kalıtılmıyor. Epigenetik bilimine göre DNA’ların dışında da kalıtımsal rolü olan mekanizmalar, çevre şartları var. Epigenetik mekanizmalar aracılığıyla ebeveynler yaşadıkları çevrenin etkilerini, yaşam tarzlarını çocuklarına ve bir sonraki kuşaklara bile aktarabilir. Öncelikle epigenetiğin ne olduğuyla başlayalım.

Epigenetik Nedir?

Epigenetik, DNA dizisinde herhangi bir değişiklik olmadan kromatin yapıdaki kalıtsal değişiklikler ile gen ekspresyonunun düzenlenmesi olarak tanımlanır. Genlerin ne zaman, nerede ve ne kadar çalışacağını belirleyen bu mekanizmaya DNA’nın yapısında veya diziliminde herhangi bir değişiklik olmadan DNA’da kodlu olan genetik bilgide meydana gelen değişikliklerdir. Genotipte bir değişme olmaz iken fenotipte değişme olur. Epigenetik değişim düzenli ve doğal bir durumdur, ancak yaş, çevre, yaşam tarzı ve hastalık durumu gibi çeşitli faktörlerden de etkilenebilir. Epigenetik modifikasyonlar, hücrelerin deri hücrelerini, karaciğer hücrelerini, beyin hücrelerini, vb. farklılaştıkları şekilde yaygın olarak ortaya çıkabilir. Ya da, epigenetik değişim, kanser gibi hastalıklarla sonuçlanabilecek daha zararlı etkilere sahip olabilir.

Epigenetik Modifikasyonlar

1. DNA Metilasyonu
2. Histon Modifikasyonları
3. No-coding RNA’ların Regülasyonu

Epigenetik Genleri Kontrol Eder

Yaşamdaki bazı koşullar, genlerin zamanla susturulmasına veya ifade edilmesine neden olabilir. Başka bir deyişle, kapatılabilirler (uykuya dalmak) veya açılabilirler.

Epigenetik Her Yerdedir

Ne yediğiniz, nerede yaşadığınız, kiminle etkileşime girdiğiniz, uyuma şekliniz, nasıl egzersiz yaptığınız, hatta yaşlandığınız bunların hepsi, zamanla bu genleri açıp kapatacak genler etrafında kimyasal modifikasyonlara neden olabilir. Örneğin Kanser veya Alzheimer gibi bazı hastalıklarda, çeşitli genler normal sağlıklı durumdan uzak duruma geçeceklerdir.

Epigenetik Bizi Benzersiz Yapar

Hepimiz insan olsak da, neden bazılarımız sarı saçları veya koyu tenlidir? Neden bazılarımız mantar ya da patlıcanın tadından nefret ediyor? Neden bazılarımız diğerlerinden daha sosyalleşebilir? Neden birçoğumuz sigaraya bağımlıyken bazılarımız değildir? Bu durum açık ya da kapalı olan genlerin farklı kombinasyonları, her birimizi benzersiz kılan şeydir. Dahası, bazı epigenetik değişikliklerin kalıtsal alınabileceğine dair belirtiler olmuştur.

Yaşam Tarzımız Epigenetiği Nasıl Etkileyebilir?

Epigenetik izlerimiz yetişkinlik döneminde daha kararlı olmasına rağmen, yaşam tarzı seçimleri ve çevresel etkiler nedeniyle hala değiştirilebilir olduğu düşünülmektedir. Epigenetik etkilerin sadece rahimde değil, insan yaşamının tüm süreci boyunca meydana geldiği ve epigenetik değişimlerin tersine dönüştürülebileceği düşünülüyor..

Çevre epigenetik etiketler ve hastalık duyarlılığı üzerinde güçlü bir etki olarak araştırılmaktadır. Bilim adamları, hava kirliliğinin DNA üzerindeki metil etiketlerini değiştirebileceğini ve kişinin nörodejeneratif hastalık riskini artırabildiğini düşünmektedir. Buna karşılık B vitaminleri kirliliğin zararlı epigenetik etkilerine karşı koruyabilir ve belirli maddenin vücut üzerinde yarattığı zararlı etkilerle mücadele edebilir.

Araştırmacılar, yüksek miktarda yağ, yeterli protein ve düşük karbonhidrat içeren bir ketojenik diyetin vücut tarafından doğal olarak üretilen bir epigenetik maddeyi artırdığını bulmuşlardır.

Diyetin epigenetik etiketleri önemli şekillerde değiştirdiği de gösterilmiştir. Örneğin, bir çalışmada, yüksek yağlı, düşük karbonhidratlı diyetin, HDAC inhibitörleri yoluyla kromatin açabileceği ve zihinsel kabiliyetini artırabileceği bulunmuştur. Diğer çalışmalar, tükettiğimiz gıdalar içindeki bazı bileşiklerin, onkogenler veya tümör baskılayıcı genler üzerindeki metil işaretlerini ayarlayarak kanseri tekrar koruyabildiğini bulmuşlardır. Bu da demek oluyor ki epigenetik bir diyet, insanları bilimsel çalışmaların altta yatan mekanizmaları ve farklı yiyeceklerin epigenom ve sağlık üzerindeki etkilerini ortaya koyması nedeniyle insanları en uygun gıda rejimine yönlendirebilir.

Epigenetiği Bir Fıkrayla Anlatalım

Darwin ile Freud’u birlikte gören dertli bir anne kızından yakınmış, “Ey yeryüzünün en büyük dâhileri, kızımın bir derdi var, bu derdin nedenini ancak siz bilebilirsiniz.”

Darwin ve Freud merakla sormuşlar “Kızınızın neyi var?”

“Kızım çok mutsuz, kötümser, kavgacı, beni deli ediyor.”

Darwin hiç düşünmeden yanıtlamış, “Kızınızın sorunu genetik”

Freud ise “hayır” demiş, “Sorun anneden kaynaklanıyor.”

Anne şaşırmış, çaresizce sormuş, “Hanginiz doğru söylüyor?”

Tam o sırada yoldan geçen Conrad Waddington soruyu yanıtlamış, “İkisi de doğru söylüyor hanımefendi, sorun epigenetik.”