Mobbing, İngilizce “Mob” sözcüğünden kökenlenmektedir. Mob, başına üşüşmek, topluca saldırmak, hücum etmek gibi anlamlara gelmektedir. Mobbbing ise, iş yerinde psikolojik şiddet ya da taciz ile biri(leri)ne karşı duygusal saldırıda bulunma anlamına gelmektedir. Mobbing, iş yerinde bir yada bir kaç kişi tarafından, diğer kişiye(lere) yönelik belirli bir süre sistematik şekilde devam eden yıldırma, pasifleştirme, işten uzaklaştırma gibi amaçlar doğrultusunda yapılan kötü niyetli, olumsuz tutum ve davranışlar bütünüdür (ÇSGB, 2014). TBMM’de yapılan mobbing alt komisyonunun “mobbing” kavramının Türkçe karşılığını bulmak için Türk Dil Kurumu’na yaptığı başvuru sonucu, TDK kavramın Türkçe karşılığını “bezdiri” olarak açıklamıştır. TDK, “İşyerlerinde, okullarda ve benzeri topluluklar içinde belirli bir kişiyi hedef alıp, çalışmalarını sistemli bir biçimde engelleyip huzursuz olmasına yol açarak yıldırma, dışlama ve gözden düşürme” olarak mobbing kavramını tanımlamıştır (TDK).
Mobbing ifadesi ilk olarak 1976 yılında “Caroll Brodsky” tarafından kullanılmıştır. Ağır iş koşullarını anlattığı “Taciz Edilmiş Çalışan” adlı kitabında psikolojik şiddete bir bölüm ayırmıştır. Mobbing kavramı ayrıntılı olarak ise ilk kez Alman psikolog Heinz Leymann tarafından ele alınmştır.
İş yerinde yaşanan her türlü psikolojik sandırı mobbing değildir. Bir davranışın mobbing olabilmesi için bazı özellikleri taşıması gerekmektedir. Bu özellikler (ÇSGB, 2014):
- Psikolojik şiddet iş yerinde gerçekleşmelidir.
- Sistemli bir şekilde yapılmalıdır. Bir davranışın mobbing olarak ifade edilebilmesi için; en az haftada bir olarak altı ay boyunca uygulanmalıdır.
- Belirli aralıklarla devam etmelidir.
- Kasıtlı olarak yapılmalıdır.
- Yıldırma, pasifize etme, işten uzaklaştırma, mağdurun mevcut iş pozisyonuna sahip olma gibi amaçları olmalıdır.
- Mağdurun kişiliğini, yaptığı işi, mesleki yaşamını, sağlık durumunu olumsuz yönde etkilemelidir.
Mobbing Türleri
1. Dikey Mobbing: Üstlerin astlara ya da astların üstlere karşı uyguladığı mobbing türüdür.
2. Yatay Mobbing: İş yerinde, aynı satatü, yetki ve sorumluluğa sahip bireylerin birbirine karşı uyguladıkları mobbing türüdür. Rakip konumunda olan eş statüdeki bireyler arasında daha üst mevkiye geçmek için sıklıkla uygulanır.
Mobbingin Aşamaları
1.Tanımlama Aşaması: Bireyin, fiziksel özelliği, mesleki durumu, yaptığı iş gibi farklı özellikleri ön plana alınarak saldıraya mağruz bırakılmaktadır. Kişi yaşadığı durumu anlamlandırmaya ve tanımlamaya çalışır.
2. Anlaşmaklık Aşaması: Kişinin yaşadığı saldırılar şiddetlenir.
3. Saldırgan Eylemler Aşaması: Saldırgan eylemler ile birlikte mobbing başlamıştır. Mobbing yapan kişi aktif ya da pasif olarak mağduru olumsuz yönde etkilemektedir.
4. Yönetimin Katılma Aşaması: Mağdurun psikolojisi ve çalışma performansı bozulduğundan yönetimin durumdan bir şekilde haberi olur. Bu noktada yönetimin tutumu oldukça önemlidir. Mobbing uygulayan, mağdurun performansı ve diğer çalışanların görüşleri ile mağduru yanlış değerlendirebilir. Bu durum, mağdurum durumunu daha fazla olumsuz etkiler. Yönetim, yaşanan soruna objektif şekilde yaklaşmalıdır.
5. Zor ve Akıl Hastası Olarak Algılanma Aşaması: Bu aşamada, kişinin sağlığını bozmak için; duygusal saldırıları sürdürmek yeterlidir. Bir noktadan sonra, kişi mantıklı düşünme sürecini kaybedeceğinden; duygusal saldırı olmasada kendini saldırı altında hissedecektir. Her hareketin altında anlam aramaya başlayacaktır. Kendine ve çevresine olan güvenini kaybedecektir.
6. İşine Son Verme Aşaması: Mobbingin en son aşamasıdır. Mağdurun işe gelme isteği tamamen gitmiş, performansı, işe yönelik tutumu ve psikolojisi tamamen bozulmuştur. Yönetimden destek alamayan mağdur; ya yeteneğinden daha aşağıdaki pozisyonlarda çalışmakta ya da işine son verilmektedir.
Mobbing iş yerinde yaşanan stres kaynaklarından biridir. Pek çok nedeni bulunmaktadır. Bunlar:
- Mobbing uygulayıcısının kişilik yapısı
- İşyerinde yeniden yapılanma faaliyetleri
- Rekabeti çalışma ortamı
- İş yeri çalışanlarının eğitimsizliği
- Çalışan ve yönetimde bulunan empati duygusu eksikliği
- Çalışanlar ve yönetim arasındaki iletişimsizlik
- Yetersiz yönetim becerileri
- Ekip çalışmasının yetersizliği şeklinde sıralanabilir.
Kaynak
- ÇSGB (2014). İşyerlerinde psikolojik taciz (mobbing) bilgilendirme rehberi. Ankara: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Çalışma Genel Müdürlüğü Özel Matbaası.
