Fitosteroller ve Sağlığa Etkileri

Fitosteroller Tanımı

Fitosteroller; bitkisel kaynaklı yağlar, tohumlar, sert kabuklu meyveler ve bunun yanında bazı meyveler ve sebzelerde bulunan bileşiklerdir. Bu bileşikler kolesterol düşürme özelliğine sahiptirler. Ayrıca fitosteroller; antifungal, antibakteriyel ve antiülser olmakla birlikte kansere karşı koruyucu etkilerinin olduğu bilinmektedir. Fitosteroller ek olarak fonksiyonel gıdaların da içinde bulunan bileşenlerdendir.

Fitosteroller Kaynakları

Fitosteroller insan vücudunda doğrudan sentezlenemezler. Bu yüzden dışarıdan ekzojen olarak alınması gereken insan sağlığı açısından önemli bileşiklerdir. Bitkisel kaynaklı yağlar, tohumlar, bazı meyve ve sebzelerin yanı sıra kurubaklagiller ile buğday, çavdar, mısır, çeltik, tahıl rüşeymi, pirinç kepeği gibi besinlerde fitosterollerin iyi kaynakları  olarak bilinmektedirler.

Bunların yanında fitosterollerden daha fazla yararlanmak maksadıyla son zamanlarda fitosterollerle zenginleştirilmiş ürünler de yapılmaya başlanmıştır. Bunun başlıca örnekleri zenginleştirilmiş margarinler, sütler, yoğurtlar, baharatlı soslar, meyve suları, çorbalar, fırın ürünleri, dondurma, çikolata, mayonez, bazı et ürünleri (sosis ve salamlar) ve peyinler olarak sayılabilir.

Fitosteroller Gereksinimi

Fitosteroller insan vücudunda kolesterolün emilimini engelleyerek vücutta total kolesterol ve LDL-K seviyesini düşürüp olumsuz etkilerini engellemeye yardımcı olur. Bu sistemin işleyebilmesi için bir insanın gün içerisinde 1 g fitosterol alması gerekmektedir. Günlük alım 2-3 g olduğu taktirde bu sistem en yüksek seviyede etkili olmaktadır.  Günde 2-3 g fitosterol alınması sonucunda total kolesterolde %8-17, LDL-K seviyelerinde %9-20 oranında bir düşüş gözlemlendiği çeşitli çalışmalarla bildirilmiştir.

Fitosterollerin Sağlığa Etkileri

• İlk olarak fitosteroller kolesterol emilimini azalttığı için kandaki total kolesterol ve LDL-K seviyelerine olumlu etkileri alenen bilinmektedir.
• Çok yüksek dozlarda alınmadığı sürece yapılan araştırmalarla birlikte fitosterollerin, HDLK ve trigliserid seviyelerini anlamlı ölçüde etkilemediği gözlemlenmiştir. Fakat yüksek dozda alındığında  HDL-K ve trigliserid seviyelerinde düşüş gözlemlenmiştir.
• Fitosteroller kolondaki tümörleri azaltarak kanser hücrelerinin oluşumunu azaltarak kanser oluşumunu önlemde yardımcı olur.
• 8 hafta boyunca 3.8-4 g/gün fitosterol alan bireylerle yapılan bir çalışmada; karotenoid ve tokoferol seviyelerinin azaldığı gözlemlenmiştir, bunun sebebi LDL-K’nın antioksidan taşıyan partiküllerinin azalmasıyla açıklanabilir. Bir diğer çalışmada; fitosterol alımının β-karotende %25’lik, α-karotende %10’luk ve tokoferol seviyelerinde %8’lik bir azalma olduğu gözlemlenmiştir.
• Fitostreollerin antibakteriyel, antifungal ve antiülser etkileri de bulunmaktadır. Fakat bağışıklık üzerine çok fazla çalışma yoktur, buna rağmen bağışıklık üzerine etkilerinin olacağı da öngörülmektedir.
• Bunların totalinde fitokolesterol alımı kalp sağlığında önemli bir yere sahiptir. Koruyucu etki sağladıkları düşünülebilir. Kalp hastalıklarında koruyucu görev alabilirler.

Sonuç

Fitesterollerin beslenme açısından önemi açıktır. Fakat bu bileşikler ilaç olarak kabul edilmemeli ve bunların yanında mutlaka sağlıklı yaşam için yapılması gerekenler (yeterli ve dengeli beslenme, egzersiz vb.) unutulmamalıdır.

Kaynakça

1. TAŞAN, M., (2008), Fitosterollerin İnsan Beslenmesindeki Yeri ve Sağlığa Etkileri, Türkiye 10. Gıda Kongresi, Erzurum.
2. TAŞAN, M., (2008), Tahıllar ve Ürünlerinde Fitosteroller, Türkiye 10. Gıda Kongresi, Erzurum.
3. KOCA, İ., KOCA A. F., (2005), Gıdalarda Bulunan Fitasterol/Fitastanoller ve Sağlık Üzerine Etkileri, Akademik Gıda Dergisi, (3-10).